|
Je kunt je vast wel iets voorstellen bij de naam Berkenwegweg, al
ken jij ook geen straat die zo heet.
Het is zeker
'n weg die begon als
'Berkenweg' toen er ergens in de nabijheid van er al van nature groeiende
berken 'n weg werd aangelegd.
Of tegelijk met de aanleg van de weg werden er berken langs geplant.
Na tientallen jaren, misschien wel meer dan 'n eeuw, moesten de geplante
berken echter wijken voor moderne hoogbouw.
Of misschien 'n stadsuitbreiding waarbij de berken die er altijd al
hadden gestaan, moesten verdwijnen.
Met in de verste verte geen berkeboom meer te bekennen moest de naam
van de straat tenslotte drastisch gewijzigd worden.
Het werd Berkenwegweg.
Maar wat moet je je voorstellen bij de naam
Plantanenlanenlaan
Platanenlanenlaan?
Wie verzint er nou zo iets?
Ik!
Als verzachtende omstandigheid moet ik onmiddellijk aanvoeren dat het
gebeurde in 'n droom.
Ik bevond me ergens op straat in 'n dichtbevolkte stad of stadsdeel en ik
was naarstig op zoek naar wat waarschijnlijk een of andere toeristische
attraktie was.
Het was 'n behoorlijk drukke straat die iets van 'n Parijse boulevard had,
maar wel minder breed, en zonder 'n rij bomen langs de kant.
Ik had 'n kaart van de stad gekocht juist omdat ik er niet bekend was.
Krisis nog aan toe, op dat moment suprême had ik die kaart
natuurlijk net niet bij me.
Vergeten.
De droom dreigde 'n nachtmerrie te worden.
Zonder ook maar iemand ter plekke om de weg te vragen, keerde ik
onmiddellijk terug naar huis —was ik 'n nieuwe inwoner van de
stad?— of misschien was het toch 'n hotelkamer.
Met kaartlezen heb ik geen moeite, en ik zag dat de straat waar ik mij
bevond toen ik ontdekte dat ik geen kaart bij me had "Platanenlanenlaan"
heette.
Het was heel duidelijk, zo duidelijk als in Amsterdam het bordje met
Stadionplein op het Stadionplein.
Bij het lezen van die naam werd ik wakker.
Gelukkig was mijn droom (nog) niet overgegaan in 'n nachtmerrie, maar
ik was wel verbijsterd.
Het allereerste wat mij opviel was dat lanenlaan.
Van 'n 'Berkenwegweg' had ik toen (en heb ik ook nu) nog nooit gehoord, en
ook niet van 'n 'Spoorstraatstraat' of 'Spoorstratenstraat', of iets
dergelijks.
Vooral in de kombinatie van meervoud met enkelvoud doen zulk soort namen
me denken aan 'n ordening op verschillende nivo's, zoals bij 'n
Ethiopische, Assyrische of Perzische keizer die zich "Koning der Koningen"
placht te noemen.
Zou 'n 'lanenlaan' dan 'n laan der lanen zijn?
Nou, de straat waar ik mij bevond, was wel groot, maar, zoals ik al zei,
bomen ontbraken er, afgezien van wat losse
eksemplaren misschien.
Hij was ook heel druk, met veel
gemotorizeerd verkeer, en
dit verklaart waarschijnlijk mijn associatie met platanen, want die zijn
goed bestand tegen de door ouderwets verkeer veroorzaakte
luchtvervuiling.
Als dichter was me ook al opgevallen dat platanen en lanen
met elkaar rijmen, en dat lanen en laan met elkaar
allitereren.
Helaas stelt die alliteratie weinig voor.
Ten eerste, omdat in het Nederlands het enkelvoud en het meervoud van
hetzelfde zelfstandig naamwoord altijd dezelfde beginklanken hebben.
En ten tweede, omdat daardoor de alliteratie van het oppervlakkige type is
dat ik zelf "kant-en-klaar" noem (in het Engels
"rough-and-ready
alliteration").
Veel opvallender is wellicht dat, afgezien van de twee sjwa's, de
toonloze klinkers aan het einde van platanen en lanen, alle
vier andere klinkers a's zijn, hetgeen de woorden platanen,
lanen en laan nog eens verbindt in 'n assonerende
rijmrelatie.
(Was dat misschien de reden waarom ik van 'n Platanenlanenlaan
had gedroomd, en niet van 'n Eiken- of Beukenlanenlaan?)
Terwijl ik inmiddels half wakker was, bleef ik mij afvragen: Wie noemt
zo'n straat nu "Platanenlanenlaan"?
Verschillende opties passeerden bij mij de revue.
Ik kwam tot de konklusie dat zich vroeger op de betreffende plek
waarschijnlijk 'n heel mooie groene buurt had bevonden, ontsloten door
twee prachtige lanen met aan weerszijden plantanen (sic).
Nu zeg ik het weer — was het misschien toch
Plantanenlanenlaan in mijn droom?
Dat is niet uitgesloten, maar dan niet door een of andere verwarring met
plantaarns, want daar had ik, zover ik mij herinner, op het moment van
mijn droom nog nooit van gehoord.
Hoewel ...
Ik val vaak in slaap met de radio nog aan en dan moet ik er altijd
rekening mee houden dat ik onbewust iets meepik van wat op de radio
uitgezonden wordt.
(De radio is 's nachts vaak veel beter verteerbaar, want terwijl het
buitensporige gelul over voetbal onder het mom van 'nieuws' inmiddels
verstomd is, komen er meer nieuwe dingen aan bod.)
Stel dat ze het op de radio toevallig gehad hebben over die stalen,
cilindervormige korven om lantaarnpalen heen, met wintergroene
klimplanten erin.
In Amsterdam zijn ze al plantaarnstraten aan het kreëren.
Heel mooi, maar dat verklaart nog steeds niet dat lanenlaan.
De lanen in de groene buurt waar ik het over had, heetten waarschijnlijk
de 'Eerste' en de 'Tweede Platanenlaan', of anders de 'West-' en de
'Oostplatanenlaan'.
(Platanen kunnen ook gedijen wanneer de lucht nog niet verontreinigd is.)
Met als voorbeeld Parijs en zijn Haussmann moest ook deze stad beslist mee
in de vaart der volkeren, waarbij stadsdelen dichter bij elkaar gebracht
werden door middel van robuuste, kaarsrechte verbindingswegen tussen
A en B.
Elke nieuwe boulevard zou zijn gepresenteerd als 'n eeuwig bolwerk tegen
stedelijke chaos.
Wat er echter ook gekopiëerd was, niet de monumentale schoonheid van
Parijs.
Integendeel, veel van wat nog aantrekkelijk was, werd platgewalst en nooit
vervangen door statige gebouwen met smeedijzeren balkons, zelfs niet door
brede boulevards geflankeerd door hoge loofbomen.
En de twee lanen in de Platanenlanenbuurt waren misschien dan wel
aardig recht, zij liepen van de verkeerde A naar 'n nog verkeerdere B,
terwijl de bebouwing aan weerszijden maar 'n schots en scheef rommeltje
was, wat leidde tot veel verwilderde planten in alle hoeken en gaten.
Je houdt het niet voor mogelijk, maar zelfs de vele fluweelbomen uit de
pruikenboomfamilie, vaak niet meer dan struikjes en struiken,
waren 'n doorn in het oog van de kritikasters.
Ook deze buurt ging dus tegen de vlakte, en de verbindingsweg over zijn
laatste restanten zou heel toepasselijk en heel internationaal
"Bulldozerboulevard" gaan heten.
Het woord bulldozer is Engels, boulevard is Frans, en
afgeleid van het Nederlandse woord bolwerk.
De woorden bulldozer en boulevard allitereren ook nog eens,
al is het slechts alliteratie van het kant-en-klare type.
'n Naam vol internationale allure en poëzie zou het niettemin gaan
worden.
Totdat 'n politieke partij in de gemeenteraad volgens de peilingen net wat
stemmen tekort zou komen voor 'n klaterende afslachting van haar
traditionele tegenstander.
Net als de andere partijen had deze partij zich in het verleden nooit
echt bekommerd om zo'n ten dode opgeschreven middenstandsbuurtje
als de Platanenlanenbuurt, en ook zij kon enige elektorale steun van
de voormalige bewoners van die buurt dus wel vergeten.
Maar er ging toch 'n lichtje branden bij de partij: de naam van de nieuwe
verbindingsweg over het gebied waar de Platanenlanen hadden gelopen,
was nog niet definitief vastgesteld, en bovendien omstreden bij de
voormalige bewoners.
De leider van de partij zag het helemaal zitten en stapte vol goede moed
(en met nog meer tamtam) naar de Straatnamencommissie op het
stadshuis met het voorstel de nieuwe verbindingsweg niet
"Bulldozerboulevard" te noemen maar
"Platanenlanenbuurtboulevard".
Als die naam te lang was, desnoods in Engelse stijl geschreven als twee
losse woorden.
Platanenlanenbuurt Boulevard, daar moest de
Straatnamencommissie wel even om lachen.
Zij wees de partij er fijntjes op dat, los of vast, die naam negen
lettergrepen lang was, terwijl 'n nieuwe naam volgens de voor
iedereen vigerende ambtelijke richtlijnen hoogstens zeven
lettergrepen lang mocht zijn.
De vuistregel die zij zelf hanteerde was Hoe korter hoe beter.
Met uitzondering van die van de Koninklijke Familie: die mochten elke
gewenste lengte hebben.
Verder uitte de kommissie talloze inhoudelijke en procedurele bezwaren
tegen het voorstel, ondertussen verdoezelend wat in het geheim allang
bekokstoofd was, in dit geval met de werkgevers en werknemers
werkzaam in 'n de bij de bouw betrokken bedrijfstak.
Het alternatieve naamsvoorstel maakte derhalve geen schijn van
kans.
Het alternatieve naamsvoorstel had inderdaad geen schijn van kans
gemaakt, ware het niet dat het zelfs aandacht in de landelijke pers was
gaan krijgen; en ware het niet dat er juist 'n nieuwe burgemeester
benoemd was die pertinent die aandacht in goede banen wilde leiden.
Burgemeester Van Fluchtelingen wist niets van de voorgewalste deal
en gokte op de
sympatie van de
middenklasse van de stad.
De voorgestelde naam, of die nou als een of als twee woorden geschreven
werd, vond de burgemeester ook wel wat lang, en deze stelde voor er
Platanenlanenboulevard van te maken.
De Straatnamencommissie wees ook de burgemeester heel
fijntjes op het voor iedereen vigerende reglement dat 'n
maksimum van zeven
lettergrepen voor niet-koninklijke namen voorschreef.
De burgemeester vatte de verwijzing naar dat koninklijke maar
nauwelijks, wist al helemaal niets af van lettergrepen en vond de
instemming van de middenklasse nog steeds belangrijker dan het
ongepast hautaine gedrag van deze vreemde gemeentelijke kommissie.
Er moest alleen nog een delegatie gehoord worden.
Deze delegatie van voormalige bewoners van de Platanenlanenbuurt was
intussen al behoorlijk tevreden, maar wilde ook nog van dat
boulevard af, omdat dit woord hen teveel herinnerde aan de manier
waarop de sloopplannen er doorgedrukt waren, zelfs zonder bulldozer.
De delegatie, die op de hoogte was van de lettergrepeneis,
stelde voor er laan van te maken, wat dan ook nog de totale lengte
van de naam terug zou brengen tot zes lettergrepen, zelfs een minder
dan het maksimum.
En, of je het nu gelooft of niet, aldus geschiedde, in weerwil van de nog
steeds tegenstribbelende Straatnamencommissie; en in
weerwil van het feit dat 'n 'laan' geacht wordt aan beide zijden met een
of meer rijen bomen beplant te zijn.
Wat niet was, kon echter nog komen.
(De relatie tussen de Straatnamencommissie en de nieuwe
burgemeester was in het begin danig verziekt door deze affaire, maar
toen later de Oentunnel, waar de belangrijkste toegangsweg van
de stad doorheen loopt, —dat pronkstuk van korte naamgeving
waar de kommissie altijd zo apetrots op geweest was— als eerbetoon
aan 'n bekend en geliefd familielid van de burgemeester, de
weduwe van Hendrik op 't Elspeterveld Vrey, omgedoopt werd tot "de
Wilhelmina op 't Elspeterveld Vrey-Van Fluchtelingentunnel"
was alles inmiddels weer koek en ei tussen de burgemeester en de
genoemde kommissie.
De lange naam werd korrekt geacht, omdat iedereen wel wist dat Wilhelmina
'n buitenechtelijk kind van de Koninklijke Familie was.
Intussen bleef de tunnel zelf in de volksmond gewoon "Oentunnel"
heten.
In verband met het gevaar van 'n opstopping kan ik helaas niet langer
stilstaan bij deze tunnel.)
Nu hoop ik maar dat er ergens in een van de gebieden waar het Nederlands
de of 'n officiële taal is (en anders misschien het Afrikaans) in de
toekomst in het echt 'n straat zal verschijnen met de naam
Platanenlanenlaan, mede omdat op grond van de norm der
inklusiviteit
(norm of inclusivity)
geen enkele boulevard of tunnel, zelfs geen
doorstapperssteegje of fietsersonderdoorgangetje,
eksklusief naar mijzelf vernoemd mag worden.
(Met die norm wordt namelijk ook eksklusivisme op het gebied van
naamgeving verworpen, het sterkst wanneer het gaat om de grofste
uitingen daarvan, zoals in de Wilhelmina op 't Elspeterveld Vrey-Van
Fluchtelingentunnel.)
Dan is mijn droom toch niet voor niets geweest.
Als er 'n bestaande, door bomen geflankeerde straat
"Platanenlanenlaan" genoemd wordt (bijvoorbeeld omdat de oude
naam niet meer door de beugel kan), zullen de mensen die onbekend zijn met
de geschiedenis van die nieuwe naam zich hoogstens afvragen of dat van die
lanenlaan geen vergissing is.
Mensen die platanen van berken weten te onderscheiden zullen hopelijk
hoogstens verbaasd zijn dat de bomen langs deze straat helemaal geen
platanen zijn.
(Het is ook nog mogelijk zo'n straat met 'ongeschikte' bomen
"Plantanenlanenlaan" te noemen, omdat plantaan gewoon 'n
onbekend woord is dat van alles kan betekenen.)
Wordt de naam Platanenlanenlaan echter gegeven aan 'n straat zonder
bomen, en valt er in de verste verte geen plataan te bekennen, dan acht ik
de kans aanzienlijk dat 'n toekomstige generatie zal besluiten alsnog
platanen langs deze straat te planten, daarmee recht doende zowel aan het
woord laan als aan de verwijzing naar platanen.
In dat geval is mijn droom niet alleen niet voor niets geweest: hij is dan
ook nog eens heel vruchtbaar gebleken.
75.VZW-MZW
|
